Autor: Małgorzata Leyko (2019)
scena reliefowa
(niem. die Reliefbühne)
Forma sceny umownej, płytkiej i szerokiej, posiadająca zminimalizowane zaplecze. Koncepcję sceny reliefowej opracował niemiecki reformator teatru Georg Fuchs (1868–1949) jako kontrpropozycję wobec konwencjonalnej iluzjonistycznej sceny pudełkowej.
W przekonaniu Fuchsa przestrzenne ograniczenie sceny miało służyć redukcji środków techniczno-plastycznych w dekoracji scenicznej i zniesieniu dominacji efektu wizualnego nad dramatem. Nowa forma sceny miała przyczynić się do zbliżenia aktora, a za jego pośrednictwem – dramatu, do publiczności, która pod wpływem jednorodnego stylistycznie, monumentalnego przedstawienia powinna doznać zjednoczenia przez sztukę.
Rys. Max Litmann, w: Georg Fuchs, „Die Schaubühne der Zukunft”, Berlin 1905, s.
Pożądany stosunek głębokości do szerokości sceny wynosił 6:10. Była to scena trójdzielna, a jej poszczególne części oddzielały niskie stopnie. Scena przednia (proscenium) półkoliście wysuwała się ku widowni, od której dzieliły ją szerokie dwubiegowe schody. Stanowiła ona właściwe miejsce gry, za nią – oddzielona dwoma bocznymi rzędami kolumn połączonych płaskim łukiem – znajdowała się nieco mniejsza scena środkowa, a w głębi scena tylna zamknięta ścianą. W miejsce dekoracji iluzjonistycznych Fuchs wprowadził elementy symbolizujące miejsce akcji – rośliny, chorągwie, pojedyncze meble, drapowane tkaniny oraz malarstwo, lecz nie w formie prospektów, ale jako samoistne dzieło sztuki.
Koncepcja Fuchsa została zrealizowana w monachijskim Künstler-Theater, wybudowanym według projektu Maxa Littmanna (1908), jednak z powodu ograniczenia przestrzennej swobody reżyserskiej w architekturze teatralnej płytka scena reliefowa nie przyjęła się.
Przyczyniła się ona natomiast do powstania nowoczesnych rozwiązań scenograficznych, określanych jako scena stylowa (die Stilbühne), czyli „scena mocno uproszczona i raczej piękna aniżeli nastawiona na pełną iluzję” [Bab 1959, s. 216]. Polegała ona na zaprojektowaniu takich dekoracji, których układ nie zmieniał się przez całe przedstawienie, a miejsce akcji dookreślały jedynie nieliczne meble lub ozdoby.
W teatrze polskim podobne rozwiązanie scenograficzne zastosował np. Jan Spitziar w dekoracjach wg projektu Stanisława Wyspiańskiego do jego Protesilasa i Laodamii (Kraków 1903). Ideę sceny uproszczonej znaleźć można także w koncepcjach Wiktora Brumera, Iwo Galla i Feliksa Krassowskiego.
szkic dekoracji do dramatu „Protesilas i Ladoamia”, Kraków 1903. Źródło: MNK
Bibliografia
- Bab Julius: Teatr współczesny. Od Meiningeńczyków do Piscatora, przeł. Edmund Misiołek, Warszawa 1959;
- Fuchs Georg: Die Schaubühne der Zukunft, Berlin 1905, [wersja cyfrowa];
- Fuchs Georg: Die Revolution des Theaters; Ergebnisse aus dem Münchener Künstler-Theater, München u. Lepzig 1909, [wersja cyfrowa];
- Fuchs Georg: Das Münchner Künstler-Theater, „Dekorative Kunst, illustrierte Zeitschrift für angewandte Kunst”, Bd.: 19, 1910/1911, München, 1911 [wersja cyfrowa]
- Fuchs Georg: Scena przyszłości, przekład i oprac. Małgorzata Leyko, Gdańsk 2004;
- Littmann Max: Das Münchner Künstlertheater, München 1908, [wersja cyfrowa]
- Strzelecki Zenobiusz: Polska plastyka teatralna, Warszawa 1963.
