Osoby

BOŃCZA-STĘPIŃSKI Leonard, właśc. L. Stępiński (31 X 1876 Warszawa - 21 VIII 1921 Drohobycz), aktor, reżyser. Był synem Stanisława Stępińskiego i Emilii z Ryglów. Po ukończeniu III Gimn. Rządowe­go w Warszawie wyjechał na studia do Lipska, gdzie w 1895-99 kształcił się w Akademii Handlowej żywo interesując się literaturą i teatrem. Po powrocie do Warszawy uczęszczał w 1901-03 do Klasy Dramatycz­nej przy Warsz. Tow. Muzycznym. Debiutował 23 VIII 1903 w T. Miejskim w Krakowie w roli Sztummera ("Kościuszko pod Racławicami") pod nazwiskiem Stępiń­ski, ale już od następnego przedstawienia przyjął pseud. Bończa. W t. krak. występował do 1909. Współpraco­wał wówczas także z Akademickim Kołem Artystycz­nym Miłośników Dramatu Klasycznego (m.in. w 1908 reżyserował "Edypa z Kolonos"). Na sez. 1909/10 zaan­gażował się do T. Polskiego w Poznaniu jako aktor i reżyser. W końcu 1909 opuścił Poznań, a od lutego 1910 do końca sez. 1910/11 grał i reżyserował w T. Polskim w Łodzi. Na sez. 1911/12 powrócił do T. im. Słowackiego w Krakowie i pozostał tu do 1919, z przer­wą od września 1914 do marca 1915, gdy służył w Le­gionach. W 1919-21 był zaangażowany w T. Polskim w Warszawie. S. Papee tak opisał jego warunki zewnętrzne: "wzrost niski, budowa przysadzista, głowa na krótkiej szyi, dol­na szczęka wysadzona naprzód, głos słaby. Ręce małe, delikatne". Warunki predestynowały go więc do ról charakterystycznych. Wyróżniał się zdolnościami transformatorskimi, wiele uwagi poświęcał charakteryzacji. Występował niekiedy w rolach pierwszoplanowych, często jednak i z upodobaniem grał niewielkie epizody, którym nadawał indywidualne piętno, ujawniając jed­nocześnie swój świetny warsztat aktorski. "Gra jego przedziwnie godziła skrupulatną analizę psychologicz­ną z syntezą wyrazu; powstawała ze źródeł - a często i z obserwacji - realistycznych, lecz w ostatecznej for­mie stawała na pograniczu nowego stylu" (L. Schiller). Uważano go za jednego z najlepszych interpretatorów postaci "nowoczesnych inteligentów", w szczególności w sztukach G.B. Shawa, jak np.: Lickcheese ("Szczygli zaułek"), M'Comas ("Nigdy nie można przewidzieć"), Higgins ("Pigmalion"), Juggins ("Pierwsza sztuka Fanny"), Cusins ("Major Barbara"). Inne ważniejsze role: Stańczyk ("Wesele"), Jankiel ("Złota Czaszka"), Rejent ("Zemsta"), Tartuffe ("Świętoszek"), Ryszard ("Ryszard III"), Kaligula ("Kajus Cezar Kaligula"), Kryspin ("Krąg interesów"), Rab­bi Ananel ("Judasz z Kariothu"), Hrabia Respekt ("Fantazy"), August Nowowiejski ("Przed ślubem"), Baron Kręc­ki ("Aszantka"), Uczony ("Miłosierdzie"), Przechrzta ("Nie-boska komedia"). W 1921 wystąpił w filmie "Cud nad Wisłą". Jako reżyser wystawił m.in. "Mazepę" (1909), "Beatryks Cenci" (1909), "Twarz i maskę" (1919), "Pigmaliona" (1920). Podczas pobytu w Krakowie prowadził lektorat wy­mowy na Uniw. Jagiellońskim, współpracował z Aka­demickim Kołem Artystycznym Miłośników Dramatu Klasycznego (m.in. w 1914 reżyserował "Strachy" - grał rolę Traniona). Wygłaszał także z inicjatywy Koła Polo­nistów Uniw. Jagiellońskiego odczyty wydane pod ty­tułem "O umiejętności mowy i wymowy" (Kraków 1917); udzielał lekcji "głośnego czytania, wymowy zawodo­wej, recytacji i deklamacji" (m.in. w 1917). Interesował się problemami teoretycznymi dotyczącymi t., czego wyrazem była polemika z A. Zelwerowiczem na temat jego inscenizacji "Pana Jowialskiego" w T. im. Słowac­kiego ("Maska" 1918 z. 11, 13-15). Tłumaczył sztuki, m.in. "Graczy" M. Gogola (1914). Tabl. 9. Bibl.: S. Papee: Leonard Bończa-Stępiński, Warszawa 1966 (tu bibl. w przypisach, 17 il.); Świat 1921 nr 36 (R. Ordyński); Tyg. ilustr. 1921 nr 37 (L. Schiller). Ikon.: T. Rychter: B. jako Stańczyk (Wesele), olej, 1907 - T. im. Słowackiego, Kraków; L. Misky: Portret, olej, przed 1921-T. im. Słowackiego, Kraków; H. Hochman: Portret, gips, ok. 1913 - MTWarszawa; K. Frycz: B. jako Girolamo (Eros i Psyche), autolit. barwna, 1904, Teka Melpomeny; W. Konieczny: Portret, przed 1916, płyta graficzna - MNWarszawa; K. Sichulski: Portret, rys. - zb. A. Karpowicza, Zakopa­ne; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MHKraków, MTWarsza­wa, zb. S. Dąbrowskiego. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973