Osoby

KRZESIŃSKI Tertulian Stanisław (29 IV 1810 War­szawa - 13 VII 1902 Warszawa), aktor, dyr. teatru, reżyser, dekorator. Był synem -> Jana K. i Felicji z Deręgowskich, bratem -> Feliksa K., -> Matyldy K., mężem -> Anieli Petroneli Mystkowskiej, potem - Fryderyki K. i po raz trzeci -> Anieli Klary K., ojcem - Ludomira K., -> Maureliusza K., -> Michała K., -> Miłosława K., - Marii Sochaczewskiej. Od czwarte­go roku życia występował w t. warsz. w rolach dziecię­cych. Uczęszczał do szkół dominikańskich w Warsza­wie, ale nie ukończył ich i w październiku 1827 wstąpił do zespołu I. Brelewskiego w Radomiu. Pierwszą jego rolą był Anello ("Las okropny, czyli Rozbójnicy kalabryjscy"). W końcu 1827 zorganizował kilka doraźnych przedstawień w Puławach i Lublinie, w 1828 występo­wał w zespole J. Brzezińskiego w Lublinie, Lubartowie, Międzyrzecu, Łukowie, Łęcznej, Krasnymstawie, w 1829-30 u K. Nowińskiego w Zamościu i Lublinie, od maja do sierpnia 1830 kierował sam niewielkim zespołem, który dawał przedstawienia w Lubartowie, Międzyrzecu, Białej Podlaskiej, Łukowie i Łęcznej. Następnie wrócił do Lublina do zespołu K. Nowiń­skiego, u którego pozostał do października 1831. Od początku 1832 do czerwca 1835 występował w zespole T.A. Chełchowskiego, m.in. w Zamościu, Chełmie, Hrubieszowie, Krasnymstawie, Łęcznej, Siedlcach, Płocku, Kaliszu, Łowiczu, Lublinie. 14 VIII 1835 debiutował w warsz. T. Rozmaitości w roli Grzegorza ("Kto kocha, ten się kłóci"), ale nie został zaangażowany. W sez. 1835/36 występował w zespole W. Raszewskiego w Kaliszu, w 1836-38 u J. Pfeiffera w Krakowie i Kaliszu, pod koniec 1838 u H. Popiołka w Radomiu, jesienią 1839 w zespole W. Raszewskiego w Rado­miu, w sez. 1839/40 w t. krak. w 1841 u W. Łozińskiego w Kutnie, Płocku, Poznaniu, Gnieźnie, Gostyniu, w 1843 w zespole Z. Anczyca w Poznaniu, w zespole J. Pfeiffera w Kaliszu. Od jesieni 1843 do 1846 wystę­pował stale w t. krak. i pełnił tam obowiązki inspicjenta. W lutym 1846 został aresztowany w związku z rewo­lucją krak. i odesłany do Warszawy. W Warszawie siedział w więzieniu, a po zwolnieniu też musiał po­zostawać w tym mieście z rozkazu władz. W t. wówczas nie występował. Dopiero wiosną 1850 zaangażował się do zespołu F. Stobińskiego i grał z nim w Radomiu, potem w Kielcach, a w sierpniu przeniósł się do J. Ba­rańskiego (Lublin, Kielce, Busko) i pozostał w tym ze­spole do jesieni 1851 (także jako reżyser). Z powodu konfliktu z dyr. ustąpił z zespołu i przez jakiś czas mieszkał w Kielcach, organizując tam przedstawienia amatorskie. Od sierpnia 1852 do października 1853 występował w zespole K. Królikowskiego (Lublin, So­lec, Kielce, Radom, Busko, Jędrzejów, Proszowice), następnie do końca 1854 u K. Nowińskiego w Kielcach i Radomiu. W 1855-56 mieszkał w Radomiu, ale nie występował, zarabiając jako malarz pokojowy. Od marca 1857 do 1874 należał stale do zespołu P. Ratajewicza (m.in. Radom, Kielce, Lublin) z przerwą tylko w 1863, gdy zakazane były wszelkie widowiska. W 1874 występował w zespole K. Sulikowskiego (Rawa), w 1875-76 M. Krauzego w Radomiu, Częstochowie, Piotrkowie, Włocławku, w 1877 J. Rybackiego w warsz. t. ogr. Alkazar. Pod koniec 1877 znów przez pewien czas należał do zespołu P. Ratajewicza w Puławach i obchodził tam jubileusz piędziesięciolecia pracy sce­nicznej. W 1878 występował w zespole W. Krzyża­nowskiego (m.in. Lubartów), a 8 XII tego roku wy­stąpił po raz ostatni w roli Bartłomieja ("Wesele w Oj­cowie") w zespole A. Trapszy w Lublinie. W 1879 wy­jeżdżał jeszcze do Radomia malować dekoracje dla zespołu B. Kremskiego i H. Wójcickiego, potem mie­szkał stale w Lublinie, dopiero na rok przed śmiercią przeniósł się do syna do Warszawy. Grał najczęściej role charakterystyczne i na prowincji cieszył się znacznym powodzeniem, np. jako Fortunat ("Chłop milionowy"), Brzydkiewicz ("Żydzi"), Bazyli ("We­sele Figara"), Piórko ("Pan Geldhab"), Hermenegildus Sroczka ("Fałszywa Katalani"), Kwik ("Skalmierzanki"), Żoko ("Żoko, małpa brazylijska"). Niekiedy jednak wy­stępował także w innym repertuarze, np. jako Bardos ("Krakowiacy i Górale"). Był nie tylko aktorem, ale także reżyserował, malował dekoracje, przerabiał teksty, a nawet pisał sztuki oryginalne, np. "Anna Bell, czyli Piętnaście lat cierpień". Odwiedzał niemal wszystkie ośrodki teatr. w ówczesnej Polsce i współpracował ze wszystkimi wybitniejszymi anteprenerami, był po­stacią bardzo znamienną dla ówczesnego t. prowincjonalnego. Pozostawił wspomnienia wydane pod tyt. "Koleje życia" i nie wydane notatki ("Raptularz"), które stanowią cenne źródło do historii t. prowincjonalnego. Bibl.: Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Estreicher: Teatra; Got: Teatr Meciszewskiego; Krzesiński: Koleje życia (il.); PSB XV (Z. Wilski); EMTA 1902 nr 291; Kur. teatr. 1902 nr 29; Kur. warsz. 1902 nr 193; Chomiński; Jasiński; Krzesiński: Raptularz. Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - IS PAN. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973