Osoby

KOPIJOWSKA Jadwiga Cecylia, także Jadwiga Szałan-Kopijowska, zamężna Dąbrowska (22 grudnia 1910 Warszawa – 2 lutego 2000 Warszawa),

aktorka. 

Była córką lekarza weterynarii, Władysława Kopijowskiego i Jadwigi z domu Szałas; żoną Kazimierza Dąbrowskiego. Kształciła się w Warszawie; najpierw ukończyła ośmioklasowe gimnazjum humanistyczne, a w 1927 uczęszczała na Kursy Wokalno-Dramatyczne Jadwigi H. Hryniewieckiej. 

Na sezon 1927/28 została zaangażowana przez Tadeusza Skarżyńskiego do zespołu Teatru Miejskiego w Płocku; zagrała tu m.in. Joasa (Sędziowie) i tytułową rolę w Hanusi. W sezonie 1928/29 występowała w Teatrze Miejskim w Łodzi, a w 1929–31 w Teatrze Miejskim w Bydgoszczy, np. w rolach: Klary (Zemsta), Fruzi (Damy i huzary), i z tym zespołem, w październiku 1930 odwiedziła Gdańsk. Od stycznia 1932 grała w Teatrze im. Żeromskiego w Warszawie Nastkę (Róża) i Józię (Tamten); z artystami tego teatru, w sierpniu 1932, występowała w komedii Białe fartuszki w Gdańsku oraz w Gdyni, z okazji Święta Morza. W sezonie 1932/33 (według A. Pobratyn także w 1933/34) grała w Teatrze Kameralnym w Częstochowie, np. Żelazną (Panna Maliczewska), Bertę (Świerszcz za kominem). W listopadzie 1933 występowała w Teatrze Kameralnym w Warszawie w roli Ilzy (Przebudzenie się wiosny). W sezonie 1934/35 grała w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu: Franię (Zwyciężyłem kryzys), Marynę (Człowiek, który nie pije), Hasilinę (Mikołaj Kopernik), Basię (Zaczarowane koło); role toruńskie powtórzyła podczas występów zespołu tego teatrze w Gdańsku (marzec i lipiec 1935). W 1935–36 brała udział w objazdach Zespołu Reduty, m.in. 10 października 1935 występowała w Kielcach. W sezonie 1936/37 w Stołecznym Teatrze Powszechnym w Warszawie grała w Nowym Don Kichocie oraz role: Luizy (Intryga i miłość), Ludki i Cesi (Gałganduch, czyli Trójka hultajska), a w 1937/38 w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie występowała jako Królowa żona (Bolesław Śmiały), Joas (Sędziowie), Małgorzata Hamilton (Sprawy rodzinne). 

W czasie II wojny światowej była kurierką (pseudonim „Blanka”) Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej Warszawa Żoliborz. W kwietniu 1941 otrzymała rozkaz wyjazdu do Londynu z ważnymi dokumentami; pod nazwiskiem Jadwiga Szałan, przebrana za starą wieśniaczkę, miała odbyć tę podróż przez kresy, dalej Szwecję, ale została aresztowana przez gestapo koło Ostrowi Mazowieckiej, gdzie była więziona i katowana, potem przetransportowana do Warszawy na Pawiak a od 31 maja 1942 do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Tu, 1 stycznia 1943 w Bloku 13, z polskimi więźniarkami, wystawiła Szopkę własnego autorstwa z lalkami Mai Berezowskiej w reżyserii Jadwigi Mierzejewskiej-Frankiewicz. Po oswobodzeniu obozu w kwietniu 1945, pod opieką szwedzkiego Czerwonego Krzyża, znalazła się wraz z grupą kobiet (m.in. z Mają Berezowską) w Sztokholmie, skąd już 2 maja tego roku wróciła do Warszawy. 

W sezonie 1945/46 należała do zespołu Miejskich Teatrów Dramatycznych; w Teatrze Comoedia zagrała Marysię (Pomocnica domowa), potem zrezygnowała ze sceny; jak podawała, z powodu utraty słuchu, wskutek bicia przez gestapo. Od 1 października 1946 do 1948 zatrudniła się w dziale popularno-naukowym pisma dla młodzieży „Młodzi idą” a w 1948–52 w „Pokoleniu” prowadziła dział naukowy. W 1949 zdała egzamin kończący roczny kurs dziennikarski i otrzymała uprawnienia do wykonywania zawodu. W 1952–67 pracowała w „Turyście” i „Światowidzie”; pisała wiele artykułów, urządzała konferencje, np. o ochronie zabytków. W listopadzie 1968 przeszła na rentę specjalną. 

Od czasu pobytu w Ravensbrück pozostała w przyjaźni z Mają Berezowską, z którą zamieszkała i opiekowała się nią. Po śmierci malarki, dbała o jej spuściznę artystyczną, zorganizowała w jej mieszkaniu „Muzeum Mai Berezowskiej”, które prowadziła prawie do końca życia (potem muzeum przestało istnieć). 

Przez wiele lat była aktywną działaczką Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych i Światowym Związku Żołnierzy AK. Napisała wspomnienia z okresu wojny, zamieszczone w książce Pawiak był etapem. Wspomnienia z lat 1939–44 (Warszawa 1987).

Bibliografia

Almanach 1999/2000; W. Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, Warszawa 1967 s. 109, 111; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Czachowska: Zapolska; Fallek: Cztery sezony; Formanowicz: Gall-redutowiec, artysta teatru (A. Pobratyn); Koczanowicz s. 104, 112 (il.); Konarska-Pabiniak: Repertua; B. Konarska-Pabiniak: Teatr w dawnym Płocku (1808–1939), Wrocław 1984 (tu repr. afisza „Hanusi”; il. nr 28); Kwaskowski s. 159; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny. Pawiak był etapem. Wspomnienia z lat 1939–1944, Warszawa 1987; Solska: Pamiętnik; Wilski: Szkolnictwo; Gaz. Wyb. (Stołeczna) 2000 nr 29; Kur. Warsz. 1929 nr 276, 1932 nr 261, 1933 nr 304, 1936 nr 27; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 75, 116, 1997 z. 1–4, s. 345, 2012 z. 3–4 s.60–62; Scena Pol. 1929 z. 4; Tyg. Ilustr. 1937 nr 1 s. 19 (il.), nr 34 s. 668 (il.); Afisze, programy, IS PAN; Akt zgonu, Cmentarz Powąskowski Warszawa; Akta: Stow. Dziennikarzy RP Oddział Warsz. (fot.), Świat. Związek Żołnierzy AK Okręg Warsz., ZASP; Błasiak: T. kielecki przed 1939 s. 119; Almanach 1944–59; www.pawiak.pl 

Ikonografia

Fot. – NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.