Osoby

GOŃDA Henryk (22 marca 1933 Pątnów koło Wielunia – 15 listopada 1998 Lublin),

aktor.

Był synem kolejarza Józefa Gońdy i Marcjanny i Napierajów; mężem suflerki Anny z Perczyńskich (ślub w 1962 w Lublinie). Po ukończeniu liceum ogólnokształcącego w Kępnie, kształcił się w 1950–51 w Państwowej Szkole Dramatycznej Teatru Lalek w Warszawie, a w 1952–56 na Wydziale Aktorskim krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej.

Pierwsze role: Wiktora (Z siedmiu najbrzydsza) i Jimmy’ego (Proces Mary Dugan) zagrał w sezonie 1956/57 na scenie Teatru Dolnośląskiego w jeleniej Górze. W sezonach 1957/58–1962/63 występował w Teatrze im. Osterwy w Lublinie, m.in. jako: Jakub (Panna mężatka), Nick (Maria Stuart Juliusza Słowackiego), Benvolio (Romeo i Julia), Bobby (Wielki Bobby) i Karol (Pierwszy dzień wolności; według Anny Tatarkiewicz „w tej postaci znalazł chyba najlepszą ze swych ról”); reżyserował Czerwone pantofelki. W sezonie 1959/60 był reżyserem i scenografem programu Parada humoru i piosenki w Lubelskim Teatrze Objazdowym Państwowego Przedsiębiorstwa Imprez Estradowych. W sezonach 1963/64–1971/72 występował w Teatrze im. Siemaszkowej w Rzeszowie, gdzie według Krystyny Świerczewskiej „sprawdził swoje aktorstwo”. Po premierze Dramatu bez tytułu (Horsztyńskiego, 1965), pisała:

Szczęsny to pierwsza rola tego interesującego aktora o takiej wadze, [...] przeprowadził ją precyzyjnie, niebanalnie. Wolny od niebezpiecznego patosu «skameralizował» bohatera, unowocześniając wyciszonym sposobem interpretacji jego racje

i choć techniczne rozegranie szczegółu w części pierwszej było nie zawsze najlepsze, część drugą Gońda poprowadził bezbłędnie, a sam finał zagrał przejmująco [...] kruchością sylwetki, przerażeniem, własną niedojrzałością,  gdzie nie było już miejsca na dumę i ironię, ale wielkie przeświadczenie o własnej nieprzydatności, o przegranej.

Wśród jego najlepszych ról znalazł się też Chlestakow (Rewizor, 1970) –

z wyraźnymi akcentami bezwzględności, pokrytej wdziękiem

i brakiem skrupułów,

a w finale

urastający niemal do symbolu karzącej ręki sprawiedliwości (Świerczewska). 

Grał też: Marka (Nocna opowieść, 1965), Wołodyjowskiego (Ogniem i mieczem, 1967); Mazepę, Ozryka (Hamlet) – 1968; Probierczyka (Jak wam się podoba, 1972). Był to najlepszy okres w jego pracy scenicznej. W sezonach 1972/73–1974/75 występował w Lubuskim Teatrze im. Kruczkowskiego w Zielonej Górze w rolach: Adama (Adam i Ewa, 1973), Kierdeliona (Jan Maciej Karol Wścieklica, 1974), asystował przy Niemcach (1974), a samodzielnie opracował monodram według Siedmiu polskich grzechów głównych, który powtórzył w sezonie 1975/76 w Lublinie, po powrocie do Teatru im. Osterwy. Występował tu do końca życia, np. w kolejnym monodramie, we własnym opracowaniu, pod tytułem Szara aureola (1977), a także jako: Rembo (Damy i huzary, 1977), Radostowiec (Uciekła mi przepióreczka, 1978), Piotr (Żegnaj Judaszu, 1979), Jan (Śluby panieńskie, 1983, 1997), Ligęza (Okręt, 1985), Smith (Opera za trzy grosze, 1986), Thornton (Garderobiany, 1987). Często pełnił funkcję asystenta reżysera.

Na scenie lubelskiej 16 grudnia 1996 obchodził jubileusz 40-lecia pracy artystycznej w rolach Czeladnika krawieckiego i Turka (Mieszczanin szlachcicem). Był aktorem drugiego planu, lubianym i cenionym za rzetelny warsztat i nieustanne dążenie do artystycznego rozwoju, przygotowywanie kolejnych monodramów. Nie miał określonego emploi, zawsze  starał się podporządkować granej postaci i ją uwiarygodnić. W programach estradowych dla dzieci stworzył popularną postać Wujka Śmieszka. 

Bibliografia

Almanach 1998/99; Jego siła (il.); Lub. t. dram. 1944–79; PWST w Krakowie; Stoch: Dzieje klasyki; Świerczewska s. 38, 115 (il.); T. im. Siemaszkowej 1944–94; T. lubelski 1944–64; T. w Jeleniej Górze s. 185, 189; Gaz. Wyb. (w Lublinie) 1998 nr 269; Kamena 1960 (30 VI; A. Tatarkiewicz); Profile 1972 nr 3; Teatr 1999 nr 1; Akta, PWST Kraków, ZASP (fot.); Programy, IS PAN; Almanach 1944–59. 

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.