Osoby

BOŃCZA Wanda Kazimiera, z Prus Zajączkowskich, zamężna Studencka (11 marca 1904 Warszawa – 3 czerwca 1995 Kraków),

tancerka, choreografka. 

Była córką Kazimierza Prusa Zajączkowskiego i Stefanii z Chrościechowskich herbu Bończa; żoną pułkownika Adama Studenckiego, szefa wywiadu w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego (ślub 23 sierpnia 1924 w Krakowie); szwagierką malarza Stanisława Studenckiego (brata Adama), za którego wyszła jej siostra Jadwiga. Rok urodzenia według aktu małżeństwa, inne podawane przez Bończę daty są nieprawdziwe.

Od dzieciństwa uczyła się gry na fortepianie, a z czasem także rytmiki pod kierunkiem Niny Dolińskiej i Heleny Buczyńskiej w Krakowie, gdzie mieszkała. Wykształcenie ogólne otrzymała w warszawskim gimnazjum Jadwigi Kowalczykówny. Po wyjściu za mąż nie pracowała zawodowo i nie występowała, uczęszczała jednak na lekcje tańca (m.in. u Janiny Mieczyńskiej), który był jej pasją i tańczyła na cele charytatywne. Po śmierci męża w 1929 zajęła się tańcem zawodowo. Przyjęła pseudonim Bończa i została asystentką w szkole tańca Haliny Hulanickiej, u której uczyła się tańca akrobatycznego. Uczyła się też w szkole tańca Wery Petrakiewicz, gdzie prowadziła również lekcje i występowała w opracowywanych przez nią choreograficznie operetkach w Teatrze Nowości, uczęszczała na kursy baletowe Zygmunta Dąbrowskiego. Według własnej relacji, w 1935 z Hulanicką wyruszyła w objazd województw warszawskiego, poznańskiego i pomorskiego, z recitalami tanecznymi. Potem tańczyła w operetkach w Łodzi, a następnie z Marianem Winterem (u którego wcześniej uczyła się tańca charakterystycznego) i Stanisławem Cywińskim stworzyła tercet akrobatyczno-charakterystyczny i występowała w różnych miastach Polski. 

W sezonie 1936/37 była solistką Teatru Wielkiego w Poznaniu, tańczyła najczęściej w scenach baletowych w operetkach; po raz pierwszy w operetce Ewa, a prasa odnotowała występ tej „zgrabnej i powabnej” tancerki. W Poznaniu udzielała prywatnych lekcji tańca. Od 15 września do 31 grudnia 1937 należała do zespołu Baletu Warszawskiego Jana Cieplińskiego, z którym występowała na tournée po Polsce propagując polskie tańce ludowe. W lutym 1938 wzięła udział w Festiwalu Tańca w Warszawie i wystąpiła w wiązance tańców polskich (z Wacławem Wierzbickim); „tańczyła wyśmienicie” (H. Liński). Potem tańczyła krótko w Polskim Balecie Reprezentacyjnym, m.in. na tournée po Niemczech, następnie w zespole towarzyszącym występom Josephine Baker i jej rewii w Polsce, występowała też na koncertach w Operze Warszawskiej pod kierunkiem Haliny Szmolcówny. W sezonie 1938/39 była solistką baletu w Teatrze Miejskim w Bydgoszczy, gdzie zdobyła uznanie tańcząc w parze z Wacławem Zwolińskim, m.in. w operetkach Róża Stambułu, Baron cygański (tu „z werwą wykonali «Taniec cygański»”). 

Udzielała lekcji tańca w szkole baletowej, otwartej przy teatrze. Występowała na koncertach estradowych, a do jej popisowych numerów należały tańce z epoki fin de siècle’u.

Była niezwykłą i bardzo kolorową postacią o nowoczesnym sposobie myślenia. Widzę ją wciąż w tańcu «Dama od Maksima», w stroju z fin de siècle’u, w wielkim kapeluszu ze strusimi piórami, w czarnej sukni z kolorowymi falbanami pod spodem (...) Drugim tańcem tak bardzo pasującym do jej urody była dla mnie «Cnotliwa Zuzanna», taniec również z fin de siècle’u. Wanda czuła świetnie tę epokę, tym razem była w kolorach żółto-czarnych z wysoko podpiętymi włosami i małym kapelusiku.

Jej popisowym tańcem był też «Wamp».

W tym tańcu tak nowoczesnym było coś z Grety Garbo, coś

z Marleny Dietrich czy Brygidy Helm. Wszystkie trzy tańce były pełne wyrazu artystycznego, aktorskie, zbliżone do pantomimy

i nie wymagały wielkiej techniki klasycznej 

(Halina Mancewiczówna). 

Lata II wojny światowej i okupacji niemieckiej przeżyła w Warszawie. Utrzymywała się m.in. z szycia kapeluszy. Uczęszczała na lekcje tańca pod kierunkiem Zygmunta Dąbrowskiego i Teresy Dobrowolskiej, sporadycznie występowała w jawnych teatrach rewiowych: Wesoła Banda i Tombola (1940–41), Kameleon (1942), Bohema (1943). Swoje mieszkanie udostępniała dla celów konspiracyjnych, odbywały się w nim m.in. zebrania podchorążówki AK, tajne egzaminy maturalne. Przed wybuchem powstania wyjechała do rodziny w okolice Krakowa. 

Po wojnie, w Krakowie pracowała w szkole baletowej Feliksa Parnella i Zizi Halamy, występowała w „Gospodzie Aktorów”, brała udział w różnych imprezach na terenie miasta i na Śląsku. W sezonie 1946/47 była kierowniczką baletu i tancerką w Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu; opracowała choreografię do przedstawień: Krakowiacy i Górale, Moja siostra i ja, Wiktoria i je j huzar, Czerwony Kapturek, Dolly (zagrała Leonię), Ja tu rządzę i Hrabina Marica (wystąpiła jako solistka baletu). W sezonie 1947/48 brała udział w imprezach objazdowych, w 1948/49 była kierowniczką baletu w Teatrze Muzycznym w Lublinie, gdzie ponownie opracowała tańce do operetki Wiktoria i jej huzar. W 1949–51 pracowała w Katowicach, występowała w Romansie z wodewilu w Teatrze im. Wyspiańskiego (1950), była choreografką zespołu tanecznego przy hucie i kopalni „Katowice”. W 1951–52 tańczyła jako solistka w imprezach organizowanych przez krakowski ARTOS. W latach 50. prowadziła amatorskie zespoły taneczne w Katowicach i Krakowie. 

Współpracowała jako choreografka z teatrami dramatycznymi i muzycznymi, opracowała m.in. przedstawienia: Bosman z „Bajki” w Teatrze Młodego Widza w Krakowie (1954), Orland Szalony (1961) i Eugeniusz Oniegin (1966) w Teatrze Rapsodycznym w Krakowie, Zakochani w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie (1962), Can-can oraz Swobodny wiatr w Teatrze Muzycznym w Gdyni (1963), Szkoła żon w Bielsku-Białej (1964), Porwanie Sabinek w Teatrze Ziemi Opolskiej (1964), Panna Julia w Teatrze Ziemi Krakowskiej w Tarnowie (1965) i Romans z wodewilu w amatorskim Teatrze im. Modrzejewskiej w Zakopanem (1965). Od 1 stycznia 1966 i w sezonie 1966/67 była kierowniczką baletu w Operetce w Lublinie, gdzie opracowała choreografię Daj buzi, Kate. 

Od 1 września 1954 do 31 grudnia 1965 uczyła tańca i ruchu scenicznego w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie (z wyjątkiem 1962/63), była cenionym i lubianym pedagogiem. Współpracowała z licznymi amatorskimi zespołami tanecznymi, m.in. z teatrem studenckim 38 w Krakowie, w którym opracowała choreografie do spektakli w reżyserii Waldemara Krygiera: Parady, Zmarnowane życie – 1958; układ tańców Romancy księżycowej i intermedium Teatr cudów – 1959; była autorką przekładu Ualu (premiera 1958). W Krakowie stworzyła też międzyuczelniany zespół taneczny, dla którego opracowała widowisko Stary i Nowy Kraków od Zielonego Balonika do Piwnicy pod Baranami, z wierszami i piosenkami własnego autorstwa. 

W 1967 zamieszkała w Warszawie i była choreografką w zespole „Starówka” i siedleckim zespole „Podlasie” (tu opracowała spektakl Dziewczynka z zapałkami, z własnymi piosenkami). W 1974–78 była instruktorką zespołu baletowego Regionalnego Ośrodka Kultury w Łomży; współpracowała też z Teatrem im. Węgierki w Białymstoku. W 1979 przeszła na emeryturę. Pisała wiersze, zebrane w tomiku Ptakiem być (wydanie 1997).

Bibliografia

Almanach 1994/95 (tu błędny rok urodzenia); Bibliografia zagadnień tanecznych z lat 1963–64, Warszawa 1968; Dziadek: Opera Pozn. 1919–2005; S. Dziedzic, T. Skoczek: Monografia teatru 38, Kraków 1985; Formanowicz; Jankowski, Misiorny; Kaszyński: Teatralia; Kotlarczyk, Wojtyła: O T. Rapsodycznym; Łoza: Uzupełnienia; Mamontowicz-Łojek; Terpsychora (H. Liński; il.); Mancewiczówna I, Mancewiczówna II (il.); Operetka w Lublinie 1947–68; PWST w Krakowie; Świtała; Weber: Z dziejów opery w Bydgoszczy; Żuchowski: Panorama; As 1937 nr 48 (il.); Kur. Warsz. 1938 nr 238; Pam. Teatr. 1997 z. 1–4 s. 99; Teatr 1964 nr 19, 1995 nr 7–8; Tyg. Ilustr. 1938 nr 30 (il.); Wola 1990 (16 VI; J. Hera); Życie Warsz. 1995 nr 162; Akt urodzenia nr I/II/2724/1954, Arch. USC Warszawa; Akt ślubu i akt zgonu, Arch. USC Kraków; Akta, PWST Kraków, ZASP (fot.); Materiały, Red. SBTP IS PAN (tu własnoręczny życiorys); Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Spis ZASP 1949; Almanach 1944–59; Inf. Bożenny Milewskiej-Nowak z Krakowa.

Ikonografia

Fot. – ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.