Osoby

KOPYCIŃSKI Adam Stanisław Marian (5 sierpnia 1907 Osielec koło Makowa Podhalańskiego – 3 października 1982 Wrocław),

śpiewak, dyrygent, kierownik muzyczny, dyrektor teatru. 

Był synem Leona Kopycińskiego, śpiewaka (1915–17 w przedstawieniach Krakowskiego Towarzystwa Operowego, w 1922 w Miejskim Teatrze Opera i Operetka w Krakowie), potem nauczyciela państwowego seminarium nauczycielskiego w Krakowie, i Marii z Książkiewiczów; mężem najpierw Idy Małgorzaty z domu Kutenies/Kutenis (ślub 30 sierpnia 1933 w Borku Fałęckim), polem śpiewaczki Heleny Zawierskiej z domu Lebiediew (ślub w 1947). 

W 1926–32 w Krakowie kształcił się w grze na fortepianie i w śpiewie (u Konstantego Kniaginina) w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego, w kompozycji i dyrygenturze w Szkole Muzycznej im. Władysława Żeleńskiego, a także prywatnie, np. dyrygentury uczył go Bolesław Wallek-Walewski. W przedstawieniach, organizowanych od 1931 w Krakowie przez Towarzystwo Operowe, śpiewał małe partie barytonowe i basowe, np. 10 września 1931 wystąpił w Halce jako Dziemba, a do 1933, prócz Dziemby, wykonywał takie role, jak: Marullo (Rigoletto), Dozorca więzienia (Tosca), Wagner (Faust), Benoit (Cyganeria). Od 1932 działał aktywnie w Stowarzyszeniu Młodych Muzyków w Krakowie, był nauczycielem teorii (w Szkole Muzycznej im. Żeleńskiego), wcześniej i później dyrygentem chórów w Krakowie i Katowicach. W obu tych miastach pracował w rozgłośniach Polskiego Radia jako referent muzyczny, a po studiach muzycznych w 1933–35 w Budapeszcie, od 1936 był w Krakowie kierownikiem radiowego działu muzycznego. Zajmował się też wówczas kompozycją; jego utwory wykonywano na koncertach środowiska krakowskiego w 1935 i 1936. Występował jako dyrygent (i pianista) w kilku krajach Europy, a także często w Krakowie. Prowadzony przez niego w 1929–39 Chór Akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego zajął w 1938, na Międzynarodowym Kongresie Śpiewaczym w Budapeszcie, I miejsce w kategorii chórów męskich (śpiewacy występowali w krakowskich sukmanach). W 1938–39 prowadził też w Krakowie orkiestrę smyczkową Stowarzyszenia Młodych Muzyków oraz symfoniczną Związku Zawodowego Muzyków. 

Podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej, w 1941 został osadzony przez gestapo w więzieniu na Montelupich w Krakowie, a w 1942–45 był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Prowadził w nim orkiestrę obozową, która początkowo liczyła pięć, potem 15 osób, a już w 1942 zwiększyła się do około 80. więźniów i miała w repertuarze, prócz obowiązkowych niemieckich marszów, utwory symfoniczne (m.in. Beethovena, Czajkowskiego, Schuberta, Mozarta), operowe, operetkowe i taneczne. W styczniu 1945 znalazł się w transporcie wywożącym pozostałych przy życiu więźniów w głąb Rzeszy; przeżył jeszcze koncentracyjny obóz w Mauthausen, a później obozy w Melk i w Ebensee. 

Od 1945 ponownie działał w Krakowie. W 1945–49 uczył w Szkole Muzycznej im. Żeleńskiego, w 1946–48 studiował w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej dyrygenturę u Waleriana Bierdiajewa, dyrygował chórem Towarzystwa Śpiewaczego „Echo”, chórem Opery (1946–48) i Filharmonii (sezon 1948/49). Sprawował kierownictwo artystyczne i dyrygował przedstawieniami zorganizowanych w Krakowie: Teatru na Wiśle (latem 1947 spływ barkami Wisłą) i Opery Polskich Rzek (latem 1948 spływ barkami Odrą), z licznymi spektaklami opery Flis i baletu Wesele krakowskie w przybrzeżnych miastach, a także, po przetransportowaniu 100. osób zespołu drogą lądową, 15 i 16 sierpnia 1948 w Teatrze na Wyspie w Łazienkach w Warszawie. 

W 1949 przeniósł się do Wrocławia, gdzie następnie objął kierownictwo Opery. Od 1949 do 1951 był wicedyrektorem do spraw artystycznych, a od 1 kwietnia 1951 do marca 1953 i od 1 maja 1961 do 31 grudnia 1970 dyrektorem. Kierował też Wrocławską Orkiestrą Symfoniczną (1954–58) i Filharmonią (1958–61), a od 1952 prowadził klasę dyrygentury w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. Jako jednocześnie rektor tej uczelni (1 października 1957–30 września 1963), dyrektor Opery, z którą współpracowała orkiestra Filharmonii, i radny miejski, miał wpływ na całość życia muzycznego Wrocławia. Tytan pracy, dyrygent kompetentny, dyrektor rzetelny i skuteczny, osiągnął stabilność i wypracował wysoki poziom Opery. Wykazywał inwencję repertuarową, dbał o inscenizacje (seria ciekawych premier w reżyserii Lii Rotbaumówny, współpraca z Markiem Okopińskim, Stanisławem Brejdygantem). Przedstawienia wrocławskiej Opery były w tym okresie transmitowane przez radio i telewizję. Zrealizował prapremiery dwóch oper Tadeusza Szeligowskiego: Bunt żaków (14 lipca 1951) i Teodor Gentleman (21 lipca 1963), ale także pozycji radzieckich: Rodziny Tarasa Dymitra Kabalewskiego (6 listopada 1953) i Szerszenia Antonia Spadavecchii (30 grudnia 1967). Sprawował kierownictwo muzyczne premier oper rzadko, bądź wcale w Polsce nie grywanych; polskich: Janek (1952), Maria R. Stokowskiego (1965), Stara baśń (1969), Pomsta Jontkowa (1970) a także obcych: Złoty kogucik (1950), Żydówka (1963), Makbet (1964), Kniaź Igor (1966), Manon Lescaut (1966).  

Za jego dyrekcji odbyły się prapremiery baletowe: Jadwigi Szajna-Lewandowskiej Pinokio (1 czerwca 1964) i Porwanie w Tiutiurlistanie (18 lutego 1967) oraz Adama Świerzyńskiego Pieśń o tęsknocie (10 maja 1965), a także kompozytorów z krajów tak zwanej demokracji ludowej. Wprowadzał na afisz ambitne pozycje, jak Gianni Schicchi (1964) i Zaręczyny w klasztorze (1967) oraz rzadko wystawiane, jak: Pietruszka (1961), Czterech gburów (1961), Marta (1965). Wrocławska Opera trzykrotnie wówczas brała udział w Festiwalach Oper i Baletów Polskich, odbywających się w Poznaniu (1961, 1964, 1969), otrzymywała „puchary przechodnie” i nagrody, wojewódzkie i państwowe. 

Dyrygentem w Operze we Wrocławiu był w 1949–54 oraz 1961–77 i prowadził też premiery z tak zwanego żelaznego repertuaru, jak: Halka, Tosca, Rigoletto, Cyganeria, Eugeniusz Oniegin, Trubadur, Carmen, Cyrulik sewilski. Gościnnie dyrygował w Operze w Krakowie (1954–57; spektakle Rigoletta, Madame Butterfly, Toski i Strasznego dworu) i w Operze Śląskiej (19 listopada 1963; Tosca w Chorzowie), gdzie przygotował też muzycznie premierę Carmen (5 marca 1966). Prowadził przedstawienia w mniejszych teatrach operowych Węgier, Bułgarii, Rumunii i Czechosłowacji: w Szeged (25 i 28 października 1962; Faust), Ruse (25 i 26 kwietnia 1963; Tosca i Trubadur), Timisoarze (18 i 20 listopada 1963; Faust i Trubadur), Bratysławie (16 i 19 listopada 1964; Tosca i Eugeniusz Oniegin), Cluj (4 i 6 grudnia 1964; Faust i Tosca). W sezonie 1969/70 dyrygował Eugeniuszem Onieginem i Madame Butterfly w Dreźnie. 

Od 1958 piastował we wrocławskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej stanowisko docenta, od 1967 profesora, a do 1977 był pedagogiem. Był współzałożycielem Oddziału Wrocławskiego Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków. Otrzymał m.in.: Nagrodę Artystyczną miasta Wrocławia (1955), Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki III st. (1967) oraz I st. (1973).  

Bibliografia

Błaszczyk: Dyrygenci; Dachtera: Opera Wrocł. 1945–95 (il.); EM; Kaczyński: Dzieje „Halki”; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Kraków muz. 1918–39 (il.); Leksykon pol. muzyków pedagogów (bibl. oraz il.); Opera Wrocł. 1945–65 (il.); Opera Wrocł. 1945–70 (il.); Opera Wrocł. 1945–2005 (il.); Pół wieku Opery Śląskiej 1945–2000; SMP; J. Życzkowski: Gaudeamus igitur. Kraków 1977 (il.); Przegląd Lekarski 1964 nr 1 (A. Kopyciński: Orkiestra w oświęcimskim obozie koncentracyjnym); Ruch Muz. 1948 nr 12, 17, 1962 nr 8, 22, 1963 nr 11, 23, 1965 nr 1, 2, 1983 nr 1; Życie Warsz. 1948 (15 VIII); Afisze, IS PAN; Akt zgonu nr 4545/1982, Arch. USC Wrocław; Akta, Arch. Urzędu Miasta Krakowa, Arch. Opery Wrocław. 

Ikonografia

Jotes (J. Szwajcer): Portret, karyk., rys., tusz, repr. Polskie Radio. Album karykatur Jotesa, Warszawa 1937; Fot. – NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Adam Kopyciński (5 VIII 1907 Osielec Podhalański - 3 X 1982 Wrocław), śpiewak, dyrygent, dyr. i kier. art. teatru, pedagog. Studia muzyczne odbył w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie oraz w Szkole Muzycznej im. Wł. Żeleńskiego tamże. Śpiewu solowego uczył się u Konstantego Kniaginina i Janiny Kryształowiczowej. Od 1929 prowadził chór akademicki, od 1931 śpiewał mniejsze partie barytonowe w Operze Krakowskiej. W 1932 rozpoczął pracę pedagogiczną w krak. szkole muz., w l. 1933-35 kontynuował studia muz. w Budapeszcie (fortepian, kompozycja i dyrygentura). Po powrocie do kraju pracował w PR (referent muz.), brał udział w koncertach i audycjach szkolnych. Po wojnie był m. in. korepetytorem i chórmistrzem krak. Opery, w l. 1947- 48 prowadził spektakle "Teatru na Wiśle" i "Opery Polskich Rzek". W l. 1951-53 i 1961-71 sprawował dyr. i kier. art. Opery Wrocławskiej, następnie dyr. Filharmonii Wrocławskiej. Od 1952 prowadził wykłady we wrocł. PWSM (od 1967 był jej rektorem). W 1973 przeszedł na emeryturę. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1982/83. Tom XXIV. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987.