Osoby

KOPIŃSKI Mikołaj (8 kwietnia 1910 Warszawa – 10 czerwca 1985 Kraków),

tancerz, choreograf, kierownik baletu. 

Był synem Mikołaja Kopińskiego i Eustachii z domu Księskiej; mężem tancerki i krytyczki baletu Alicji Bońkowskiej. W 1930 ukończył szkołę baletową przy Teatrze Wielkim w Warszawie, w której uczył się m.in. pod kierunkiem Piotra Zajlicha. Występował od 1926, jeszcze jako uczeń, a od 1930 do końca sezonu 1936/37 był solistą zespołu baletowego w Teatrze Wielkim. Tańczył: Diabła, Barana (Pan Twardowski, 1926), Wieśniaka (Zaczarowany flecik), Pierrota (Wieszczka lalek) – 1927; Kuczera (Pietruszka), Wodnika, Żeglarza i Włościanina (Syrena) – 1928; Cygana i Krasnala (Kleks, 1929), Cygana i Gladiatora (Święto ognia), Złego ducha (Noc Walpurgi z opery Faust), Murzyna (Szeherezada), Myśliwego (Jezioro łabędzie) – 1930; Sługi Kościeja (Płomienny ptak, 1931). W 1934 występował w operetce Giuditta, w balecie Świtezianka oraz wziął udział w tournée baletu Teatru Wielkiego w Rumunii i na Węgrzech; w sezonie 1936/37 tańczył m.in. w kankanie w Orfeuszu w piekle.

W sezonie 1937/38 był koryfejem, a w 1938/39 solistą w Polskim Balecie Reprezentacyjnym. W pierwszym występie Baletu, który odbył się 20 listopada 1937 w teatrze Mogador w Paryżu podczas Międzynarodowej Wystawy Sztuki i Techniki, zatańczył Oberżystę (Baśń krakowska); zespół otrzymał wtedy Grand Prix w dziedzinie sztuki tanecznej. W tym samym sezonie, z Polskim Baletem Reprezentacyjnym, odbył tournée w Londynie, Berlinie, Cannes, Nicei, Marsylii, Lyonie, Brukseli, Luksemburgu, Kownie, potem w Nowym Jorku, gdzie w czerwcu 1939 zespół wystąpił na Wystawie Światowej. W wielu recenzjach z tego okresu, wyróżniano Kopińskiego jako

tancerza o dość wszechstronnych możliwościach, wyrazistego

w tańcach charakterystycznych, zręcznego w klasycznych 

(cytat za Bożeną Mamontowicz-Łojek).

Balet miał także wystąpić w pierwszych dniach września 1939 na otwarciu Biennale w Wenecji, ale wybuch II wojny światowej zniweczył te plany. 

Od początku swojej pracy na scenie, uczył tańca klasycznego w warszawskich szkołach artystycznych: w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej, Szkole Gimnastyki i Tańca Artystycznego Ireny Prusickiej i Szkole Tańca Scenicznego Tacjanny Wysockiej, która z uznaniem wspominała po latach jego „elegancki sposób prowadzenia poloneza” i „piękne skoki nad ogniskiem w Sobótkach”.  

W czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej w Warszawie, występował w lokalach i kawiarniach (przeważnie w duecie z Niną Nowak), np. w „Żaku”, „Marlenie”, „U Janusza” oraz w jawnym teatrze rewiowym Bohema, gdzie był także baletmistrzem (1942). Po wojnie początkowo pracował w Krakowie; w 1945 tańczył w programach estradowych w duecie z Nowak. Potem zorganizował zespół baletowy pod nazwą „Rewia Taneczna”, który w 1946 wykonywał program pt. Z tańcem dookoła świata, najpierw na scenie Teatru Lalki i Aktora Groteska, a później, m.in. w Kielcach, Lublinie, Warszawie i na Wybrzeżu. Popisy duetu Nowak-Kopiński, według Wysockiej, odznaczały się, „wysoką wartością artystyczną” i cieszyły się dużą popularnością. 

Po wyjeździe partnerki za granicę pod koniec 1946, założył dziesięcioosobowy zespół objazdowy pod nazwą Polski Balet Mikołaja Kopińskiego i kierował nim do 1947 (do tego zespołu zaangażował m.in. Conrada Drzewieckiego, którego uczył tańca). Potem, do 1952 był choreografem i kierownikiem objazdowego Baletu Domu Wojska Polskiego w Katowicach (od 1951 Zespół Pieśni i Tańca Wojska Polskiego); zaprezentował tu wartościowe pozycje baletowe, jak: Janko muzykant, Taniec godzin z opery Gioconda, Wesele na wsi, Wesele na Kurpiach, pierwszą wersję mazura ze Strasznego dworu oraz miniatury taneczne: Dziewczynę przy studni, Walca Chopina, Na urlopie, Taniec albański, Taniec z szablami z baletu Gajone, Tańce połowieckie oraz Jabłoczko. 

W 1952–58 był kierownikiem baletu w Operze Śląskiej w Bytomiu. Do ważnych jego prac choreograficznych w tym okresie należały np. balety: Kopciuszek (1953), Na kwaterunku (1954), Sprytni studenci i Szeherezada (1955) oraz Pan Twardowski (1957). Niektóre spektakle uznano za kontrowersyjne (np. Pana Twardowskiego), mimo to, jak pisała Wysocka, lata pracy Kopińskiego w Operze Śląskiej, należy uznać za czas jej rozkwitu. Opracowywał balety „z jemu właściwym poczuciem form choreograficznych” i „z maksymalną troską o poziom muzyczny”. Równocześnie, w bytomskiej Szkole Baletowej uczył tańca klasycznego i charakterystycznego, troszczył się o młodzież, podnosił jej sprawność, powierzał odpowiedzialne role. 

W 1958 zorganizował stały zespół baletowy w nowo powstałym Miejskim Teatrze Muzycznym – Operze i Operetce w Krakowie, którym kierował (z dużym powodzeniem) do 1961. (W 1959 był członkiem jury l Ogólnopolskiego Konkursu Tańca Klasycznego.) W krakowskim Teatrze Muzycznym układał choreografię do scen baletowych w większości oper i operetek, takich jak: Halka, Domek trzech dziewcząt, Wiktoria i jej huzar – 1958; Zemsta nietoperza (1959); Straszny dwór, Clivia – 1960; Traviata, Verbum nobile, Księżniczka czardasza – 1961. Krakowianom podobała się jego choreografia, a w opinii krytyków, był wręcz twórcą sukcesów krakowskiego zespołu baletowego. 

W 1958–59 kierował też baletem Operetki w Łodzi, wystawił Daj mi buzi, Kate (1958), Tylko dla kobiet (1959), potem Kwiat Hawai (1961); w 1961–66 (z przerwami) baletem Operetki Śląskiej w Gliwicach, gdzie opracował np. Ptasznika z Tyrolu (1963), potem Wiedeńską krew (1969). W sezonie 1967/68 współpracował z Operą we Wrocławiu, a od 1 stycznia 1971 do końca 1970/71 był tu kierownikiem zespołu baletowego, autorem choreografii do fragmentów baletów: ponownie do Szeherezady i Bolera, Błękitnej rapsodii, wystawionych z operą jednoaktową Telefon, czyli Miłość we troje (1971); w Szeherezadzie wykazał się „wytrawnym rzemiosłem teatralnym” i „zbudował barwne widowisko”, natomiast partyturę Bolera odczytał „nieumiejętnie” (Małgorzata Komorowska). W sezonie 1970/71 pracował także na etacie choreografa w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu. Potem nie wiązał się z żadną sceną na stałe; kontynuował, rozpoczętą w latach 50. współpracę z teatrami w całej Polsce, tworzył prawie do końca życia, zarówno dla scen muzycznych, jak i dramatycznych. Jego ważne choreografie operowe takie, jak: Opowieści Hoffmanna (1963), Rigoletto i Cosi fan tutte (1965), powstały w Miejskim Teatrze Muzycznym – Operze i Operetce w Krakowie. 

Najczęściej układał choreografię do spektakli operetkowych, np.: w Operetce (następnie Teatrze Muzycznym) w Szczecinie (Wesoła wdówka, 1964, Nasze kochane żony, 1965); w Teatrze Muzycznym w Gdyni (ponownie Ptasznik z Tyrolu, 1965, którego wystawił w tymże roku po raz trzeci w Lublinie); w Operetce Dolnośląskiej we Wrocławiu (Rozwódka, 1964, Trzej muszkieterowie, 1965). Przez wiele lat tworzył choreografię w teatrach dramatycznych, do takich spektakli, jak: Śmierć Dantona (1957), Nie-Boska komedia (1971), Wieczór Trzech Króli (1972) – w Katowicach; Jadzia wdowa (1959), Wesele Figara (1962) – w Teatrze Rozmaitości w Krakowie; Królowa przedmieścia (Teatr Komedia w Warszawie, 1959); Wesele (1969), Mistrz Piotr Pathelin (1970), Stracone zachody miłości (1971) – w Sosnowcu; Wiele hałasu o nic (Zabrze, 1968); Karpaccy górale (1974), Sługa dwóch panów (1975) – w Częstochowie; Henryk VI na łowach (Białystok, 1984). W 1976 zorganizował, pod patronatem Zjednoczonych Przedsiębiorstw Rozrywkowych, Polski Balet Charakterystyczny i kierował nim do 1979. Dążył, by jego zespół kontynuował polskie tradycje narodowe, nawiązujące do twórczości choreograficznej Zajlicha, Niżyńskiej, Cieplińskiego oraz Parnella. Zespół nie przetrwał długo, według opinii krytyki, posiadał zbyt słabych tancerzy. 

W młodości był utalentowanym i rokującym wielkie nadzieje tancerzem, o dobrej aparycji. Wojna przerwała mu karierę. Zdobyte doświadczenia wykorzystywał potem w różnorodnej działalności scenicznej, jednak sukcesy choreograficzne (zwłaszcza w tradycyjnych tańcach polskich), jak i organizacyjne, odnosił sporadycznie. Jego kompetencje baletowe, kultura osobista i sumienność w pracy budziły szacunek środowiska. 

Bibliografia

Almanach 1984/85; 40 lat szczecińskiej sceny muz.; Dachtera: Opera Wrocł. 1945–95; Jankowski, Misiorny; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Mamontowicz-Łojek: Szkolnictwo; Mamontowicz-Łojek: Terpsychora (cyt.); Mancewiczówna II; Opera Śląska 1945–55; Opera Wrocł. 1945–70; Operetka w Lublinie 1947–68; Parnell: Moje życie; Pół wieku Opery Śląskiej 1945–2000; Turska: Almanach (il.); Turska: Przewodnik; Woźniakowska; Wysocka: Dzieje; Dz. Pol. 1985 nr 136; Express Wiecz. 1977 nr 77; Kron. m. Krakowa 1959/60 (J. Kłysik) s. 171, 173, 175, 177–180, 184, 185 (il.); Muzyka 1951 nr 3/4; Pam. Teatr. 1998 z. 3–4 s. 548, 554–556; Przekrój 1980 (16 X); Ruch Muz. 1957 nr 9; Scena Pol. 1929 z. 2; Teatr 1956 nr 7 (T. Wysocka), 1971 nr 15 (M. Komorowska); Życie Warsz. 1976 nr 308; Akta (fot.), ZASP; Programy, IS PAN i MTWarszawa; Almanach 1944–59. 

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar., NAC, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Mikołaj Kopiński (8 IV 1910 Warszawa - 10 VI 1985 Kraków), tancerz, baletmistrz, choreograf, pedagog. W 1930 ukończył Warsz. Szkołę Baletową i został solistą baletu T. Wielkiego w Warszawie. W 1937 przeszedł do zespołu Polskiego Baletu Reprezentacyjnego, z którym do 1939 występował m.in. w Paryżu (T. Mogador), Londynie (Covent Garden), Berlinie, Cannes, Nicei, Marsylii, Lyonie, Brukseli, Luksemburgu, Kownie i na Wystawie Światowej w Nowym Jorku (czerwiec 1939). Wykładał taniec w Szkole Tańca Scenicznego Tacjanny Wysockiej i Szkole Gimnastyki i Tańca Artystycznego Ireny Prusickiej w Warszawie. W 1945 brał udział w programach estradowych .m.in. w sali kina Scala i w kawiarni Cyganeria, często w duecie z Niną Nowak. W tym samym r. zorganizował istniejący dwa lata objazdowy zespół pn. Rewia Taneczna, który prezentował program "Z tańcem dokoła świata" m.in. w krak. T. Groteska (jesień 1946), następnie kierował kolejnym własnym zespołem pn. Polski Balet Kępińskiego. W 1. 1947-52 był baletmistrzem i choreografem objazdowego Baletu Domu Wojska Polskiego w Katowicach, który występował m.in. na Wawelu (1948), następnie choreografem Zespołu Pieśni i Tańca Wojska Polskiego, w 1. 1952-58 Opery Śląskiej w Bytomiu oraz wykładowcą tańca klasycznego i charakterystycznego w miejscowej Szkole Baletowej. Na scenie śląskiej przygotował choreograficznie szereg przedstawień baletowych, m.in. "Kopciuszek" Prokofiewa, "Na kwaterunku" Moniuszki, "Sprytni studenci" Farkasa, "Szeherezada" Rimskiego-Korsakowa, "Pan Twardowski" Różyckiego, a także oper, jak np. "Janko Muzykant" Rudzińskiego, "Hrabina" i "Halka" Moniuszki, "Trubadur" Verdiego, "Zaczarowane koło" Gablenza, "Wesołe kumoszki z Windsoru" Nicolaia. W 1958 powierzono mu zorganizowanie stałego baletu nowo utworzonego T. Muzycznego Opera i Operetka w Krakowie, a następnie kierownictwo tego zespołu (do 1961). Równocześnie w sez. 1958/59 był choreografem Operetki w Łodzi, następnie Operetki Śląskiej w Gliwicach (1961-66). Współpracował też z Operetką w Szczecinie (sez. 1964/65) i T. Muzycznym w Gdyni (1965). Na scenach operetkowych przygotował m.in. chor. "Pocałunku Czanity" Milutina, "Czaru walca" Strausa, "Can-cana" Portera, "Ptasznika z Tyrolu" Zellera, "Trzech muszkieterów" Frimla. W sez. 1967/68 współpracował z Operą Wrocławską, a od 1 I 70 do końca sez. 1970/71 był jej stałym choreografem. Około 1975 zorganizował i przez kilka lat prowadził Polski Balet Charakterystyczny, działający pod patronatem ZPR. Współpracował też z ruchem amatorskim. Wychował wielu wybitnych tancerzy, jego uczniem był m.in. Conrad Drzewiecki. Źródło: Almanach sceny polskiej 1984/1985. Tom XXVI. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe - Warszawa 1989.