Osoby

CZYŻEWSKI Stefan (3 kwietnia 1930 Bydgoszcz – 10 lutego 1981 Poznań),

aktor. 

Był synem Leona Czyżewskiego i Felicji z Bejgrowiczów; mężem aktorki Barbary z domu Drogorób. Lata II wojny światowej przeżył w Weil am Rhein w Niemczech; tu uczył się w szkole powszechnej i zawodowej, a po powrocie do kraju w 1946 w Gimnazjum Mechanicznym w Bydgoszczy, które ukończył w 1949; potem do 1951 uczęszczał na kursy dla instruktorów i reżyserów teatrów niezawodowych w Poznaniu. 

W sezonie 1950/51, jak podawał, występował w poznańskim Teatrze Komedia Muzyczna. W 1951–53 odbywał służbę wojskową w szkołach oficerskich. W 1953–57 studiował na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi. W czasie studiów, w 1955 grał w Teatrze Ziemi Łódzkiej, a potem na sezon 1957/58 zaangażował się do łódzkiego Teatru Satyry (od lutego 1958 pod nazwą Teatr 7.15). W sezonie 1958/59 występował w Teatrze Polskim i Teatrze Nowym w Poznaniu (np. jako Krogstadt w Norze), w 1959/60 w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, 1960/61 w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku (m.in. Antonio Morais w Historii o miłosiernej, czyli Testamencie psa), w 1961/62 w Teatrze Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (np. Jan Gaunt w Ryszardzie II); w 1962/63 Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu, a w 1963/64 Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu (m.in. Ludwig Schöna w Demonie ziemi). 

Dłużej pozostał w Bydgoszczy, gdzie w 1964–70 grał w Teatrze Polskim i był jednym z najbardziej cenionych aktorów tej sceny. Występował też w popularnej bydgoskiej audycji radiowej „Dzień dobry – to my!”. W sezonie 1970/71 grał w Teatrze im. i Jaracza w Olsztynie. W 1971 zamieszkał w Poznaniu, w 1971/72–1975/76 był w zespole Teatru Polskiego, a od 1976/77 do końca życia – Teatru Nowego.  

Był utalentowanym aktorem, o charakterystycznych warunkach zewnętrznych (wysoki, masywny, o okrągłej twarzy). Dysponował bardzo dobrym warsztatem aktorskim, był muzykalny, miał ciekawy, dość wysoki timbre głosu. Grał duże role w dramatach i w komediach; najczęściej charakterystyczno-dramatyczne, ale był też świetnym aktorem komediowym. Jego predyspozycjom fizycznym doskonale zdawała się odpowiadać np. postać Stomila w Tangu (prapremiera 5 czerwca 1965 w Bydgoszczy). Maria Czanerle pisała:

rozmiary, tusza, głos, temperament i siła komiczna – trudno

o lepszego Stomila!,

ale zarzucała mu, że swojego bohatera potraktował zbyt dosłownie, komediowo, gubiąc jego „głębszy «filozoficzny» komizm”. Aktorstwo „wysokiego lotu” zaprezentował, według Bogdana Dzitki, jako Sganarel w Don Juanie Moliera (Olsztyn, 1971), tworząc „najpełniejszą postać przedstawienia”. Inną, doskonałą rolą był np. komiczny Jajecznica (Ożenek, Poznań, 1971), nazwany nawet

wielką kreacją aktorską 

(R. Danecki).

Jedną z popisowych ról Czyżewskiego był Czepiec w Weselu, którego grał kilkakrotnie: w 1959 w Poznaniu, w 1960 w Gdańsku, w 1975 ponownie w Poznaniu; w tym ostatnim przedstawieniu, jego

wspaniały Czepiec, uosobienie ludowego wigoru,

nadawał ton spektaklowi

(R. Danecki). 

W repertuarze Czyżewskiego w ciągu całej kariery role dramatyczne przeplatały się z komediowymi. W Bydgoszczy, gdzie zagrał dużo pierwszoplanowych ról,

był w czwartek Goeringiem w Zmierzchu demonów, w piątek Stomilem w Tangu, a w sobotę zagrał Pana Jowialskiego, nie zdążył zniedołężnieć i nie próbował nawet udawać sklerotycznego staruszka. Wnosił za to do figlów Jowialskiego żywiołową witalność 

(Celestyn Skołuda).

Wystąpił też jako: Anderson (Proces Ryszarda Waverley, 1964), Albert Cobb (Bohaterowie są niepotrzebni, 1965), Reinert (Dobrze skrojony frak), Tajniak (Mocne uderzenie; nagroda „Ilustrowanego Kuriera Polskiego” na IX Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu) – 1966; Géza Molnar (Okoliczność łagodząca, 1967), Dulski (Moralność pani Dulskiej), Orgon (Świętoszek) – 1968; Mortadelle (Zawsze we troje), Dyapanazy Nibek (W małym dworku) – 1969. 

Bogaty okres jego działalności artystycznej to lata 70. w Poznaniu, gdzie miał wiele dobrych ról, m.in. w przedstawieniach w reżyserii Romana Kordzińskiego, Izabelli Cywińskiej. Sukces odniósł np. jako Pobiedonosikow Drugi (Łaźnia, 1978; nagroda na XIX Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w 1979),

potrafił za pomocą maksymalnie oszczędnych środków wzbudzić najżywsze emocje. Miał w sobie ten gatunek  przyciszonego spokoju, który zawsze przyprawia o największą grozę 

(Janusz Korczak).

Zagrał jeszcze: Thomasa Putnama (Czarownice z Salem, 1972); Hawliczka (Opowieści lasku wiedeńskiego), Grzegorza (Klik-klak) – 1973; Antoniego Gromskiego (Porwanie Sabinek, 1975); Antona (Okapi, 1976), Kuźmę (Czapa, czyli Śmierć na raty, 1976) – w Teatrze. Polskim; Squeezuma (Córeczki pod klucz, 1972), Basowa (Letnicy, 1976), Andronika (Miłość pod Padwą, 1978) – w Teatrze Nowym. W Poznaniu był bardzo popularny, cieszył się uznaniem krytyków, sympatią środowiska (mówiono o nim „Funio”) i publiczności. 

Wystąpił w kilku spektaklach Teatru TV, np. jako: Mincerz (Historia o starym wdowcu z 1637), Bogomazow (Ostatnie dni), Kostylew (Na dnie), W latach 70. zagrał w kilku  filmach, m.in. w Zdjęciach próbnych Agnieszki Holland i dużą rolę w Amatorze Krzysztofa Kieślowskiego. 

Bibliografia

Almanach 1980/81; Bydg. leksykon teatr. (il.); XX-lecie T. w Zielonej Górze 1951–71; Kaszyński; Teatr łódz.; Kaszyński: Teatralia; Kurowski: Dni; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu; T. Polski w Poznaniu 1875–1975; T. Ziemi Opolskiej w Opolu 1945–70 (il.); Dz. Wiecz. 1964 nr 273 (wywiad z Cz.; il.); Express Pozn. 1975 nr 212 (R. Danecki); Gaz. Pozn. 1972 nr 276 (R. Danecki); Gaz. Zach. 1981 nr 30; Głos Wielk. 1981 nr 30; Panorama Północy 1966 nr 14 (C. Skołuda); Teatr 1965 nr 14 (M. Czanerle); Życie Lit. 1978 nr 30 (J. Korczak); Życie Warsz. 1981 nr 38; Warmia i Mazury 1971 nr 6 (B. Dzitko); Akta, T. Polski Poznań, ZASP (fot.); Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

S. Mrowiński: Portret, karyk., rys., flamaster, kredka, 1977 – MKWarszawa; Fot. – Bibl. Nar., Bibl. Raczyńskich, IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Stefan Czyżewski (3 IV 1930 Bydgoszcz - 10 II 1981 Poznań), aktor. Ukończył kurs dla reżyserów t. ochotniczych w Poznaniu, następnie w 1957 wydział aktorski PWST w Łodzi. W sez. 1957/58 występował w łódź. T, Satyry, 1958/59 w T. Polskim w Poznaniu, 1959/60 w T. im. Słowackiego w Krakowie, 1960/61 w T. Wybrzeże w Gdańsku, w 1961/62 w T. Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, 1962/63 w T. im. Bogusławskiego w Kaliszu, 1963/64 w T. Ziemi Opolskiej w Opolu 1965 - 71 w T. Polskim w Bydgoszczy, 1971 - 76 w T. Polskim w Poznaniu, następnie tamże w T. Nowym (1976 - 81). Grał m. in. Ludwika Schöna ("Demon ziemi" Wedekinda), Strzygę-Strzyckiego ("Porwanie Sabinek" Schönthana), Basowa ("Letnicy" Gorkiego), Czepca ("Wesele" Wyspiańskiego), Cedrę ("Turoń" Żeromskiego), Kostylewa ("Na dnie" Gorkiego). Źródło: Almanach sceny polskiej 1980/81