Eliza Bortnowska-Peter
BORTNOWSKA Elżbieta, Eliza, Lili, zamężna Peter (2 grudnia 1891 Grodno – 5 listopada 1990 Skolimów koło Warszawy),
aktorka.
Była córką Antoniego i Marii Bortnowskich; żoną śpiewaka Radzisława Petera (zob. t. 2; ślub 4 kwietnia 1918). W 1910–11 brała udział w amatorskich przedstawieniach Sekcji Dramatycznej Towarzystwa Muzyczno-Dramatycznego „Muza” w Grodnie. W 1914–15 uczęszczała na Kursy Wokalno-Dramatyczne Jadwigi H. Hryniewieckiej w Warszawie, występowała na urządzanych przez Hryniewiecką „Wieczorach poezji”, na których wyróżniała się
subtelnością i artyzmem deklamacji,
wykazując oprócz
ładnie postawionego głosu i opracowania dykcji, kulturę prawdziwego artyzmu.
Na egzaminie publicznym, na scenie Teatru Małego, wystąpiła w tytułowej roli w Pannie Maliczewskiej i wśród grona uczennic wyróżniła się
największą swobodą, wdziękiem, szczerością i tym prawdziwym nerwem scenicznym.
W 1915 deportowana do Rosji, do 1917 występowała w Moskwie, w 1916 w przedstawieniach przebywającego tam zespołu Teatru Polskiego pod dyrekcją Arnolda Szyfmana, a od listopada 1916 w zespole Nowego Teatru Polskiego pod kierownictwem Bronisława Skąpskiego, m.in. w Marcowym kawalerze, Opiece wojskowej, Weselu Fonsia, Gęsiach i gąskach, Żołnierzu królowej Madagaskaru. Występowała też w farsach i operetkach wystawianych w teatrzyku Alkazar.
W sezonie 1917/18 grała w kierowanym przez Skąpskiego Teatrze Frontowym przy I Korpusie Polskim pod dowództwem Józefa Dowbora-Muśnickiego w Mińsku Litewskim. Była tu jedną z najczęściej występujących, wyróżniających się aktorek, a w wielu przedstawieniach partnerował jej Radzisław Peter. Wystąpiła m.in. jako Aniela (Śluby panieńskie), Helenka (Grube ryby), Helena (Lekkomyślna siostra), Józia (Damy i huzary), Hanka (Moralność pani Dulskiej), Zosia (Wesele), grała też Stefkę w Pannie Maliczewskiej. W marcu 1918 miała benefis, na którym zagrała Bronkę (Edukacja Bronki). Ostatnią jej rolą w Mińsku była Basia (Hajduczek).
W lipcu 1918 z Teatrem Dramatycznym pod kierownictwem Mariana Bogusławskiego występowała w Kaliszu. Na sezon 1918/19 zaangażowała się do ról „naiwno-lirycznych” do Teatru im. Staszica w Warszawie, gdzie zagrała m.in. Danusię (Krzyżacy). W sezonie 1919/20 była aktorką Teatru Polskiego na Pohulance w Wilnie i wystąpiła jako: Elka (Ahaswer), Anna (Warszawianka), Kundzia (Wielki Fryderyk), Berta (Świerszcz za kominem). W sezonie 1920/21 z zespołem Wojskowego Teatru Objazdowego nr 1 pod kierownictwem Stanisława Czapelskiego występowała w miastach Pomorza, na przykład w Toruniu, Grudziądzu, Gdańsku. W sezonach 1921/22–1922/23 grała w Teatrze Polskim i Teatrze Powszechnym w Wilnie. Jej role z tego okresu to m.in.: Zofia (Damy i huzary), Klara (Śluby panieńskie), Karolka (Rzeczywistość). Wydaje się, że w 1921–25 raczej nie występowała w Teatrze Miejskim w Grodnie, ponieważ na przykład „Echo Grodzieńskie” i „Dziennik Kresowy” podawały, że do zespołu artystycznego należała Maria B., która była wtedy administratorką i sekretarką tego teatru (wiadomość może dotyczyć matki Elizy, Marii Bortnowskiej). Również „Scena Polska” podała w sezonie 1922/23 Marię B. jako sekretarkę w teatrze grodzieńskim. W życiorysie napisała, że przerwała pracę w teatrze, bo towarzyszyła mężowi, który kształcił głos we Włoszech, a potem występował na scenach operowych w kraju i za granicą.
Po II wojnie światowej mieszkała z mężem w Poznaniu. W 1953–57 występowała w poznańskim Eksperymentalnym Zespole Dramatycznym „Kuźnica” w takich rolach, jak: Małgorzata (Henryk VI na łowach), Wdowa Hassbach (Fosforyna), Księżna Anna (Krzyżacy), Marta (Lisie z tamtego świata). Od 1 października do 31 grudnia 1960 należała do zespołu Teatru im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim, gdzie zagrała Wdowę (Balladyna), Stryjnę (Popas króla jegomości). Po śmierci męża, w 1972 zamieszkała w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie.
Bibliografia
Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Czachowska: Zapolska; Kamińska, Szmidt: Byliśmy w teatrze s. 181; Kaszyński: Teatralia; Piekarski; Pol. t. żołnierskie; PSB t. 25 (J. Grubowski: Biogram R. Petera); Stokowa: Wyspiański; Wilno teatralne; Wilski: Szkolnictwo; Echo Grodzieńskie 1922 nr 150; Dz. Kresowy 1923 nr 193; Dz. Miński 1917 nr 52, 56, 75, 78, 79, 84, 95, 104, 130, 134, 150, 1918 nr 11, 18,49, 58, 70; Dz. Wil. 1919 nr 156, 165. 178, 192, 199, 1923 nr 6; Echo Litwy 1919 nr 9; Kur. Warsz. 1918 nr 223, 1920 nr 151, 1921 nr 252, 1922 nr 143, 1923 nr 74; Prz. Teatr. i Film. 1924 nr 15; Scena Pol. 1922 z. 11–12; Akta (fot.), ZASP; Album wycinków prasowych E. Bortnowskiej (stąd cyt. z prasy), ITWarszawa; Almanach 1944–59.
Ikonografia
Fot. – IS PAN.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
